*Μηνάς Σουσαμλής
Το κοινωνικό και οικονομικό σύστημα που επικρατεί στον ανεπτυγμένο σύγχρονο κόσμο έχει ως εγγενές χαρακτηριστικό του τις ανισότητες, οι οποίες παρεισφρέουν και στο σύστημα υγείας, στρεβλώνοντας την εν γένει λειτουργία του. Το κοινωνικό περιβάλλον επιδρά στην υγεία με διάφορους τρόπους. Οι οικονομικές δυνατότητες κάθε ατόμου ή κάθε ομάδας ατόμων, η μορφή της κοινωνικής οργάνωσης, η οικογένεια, η εκπαίδευση, η εργασία, οι υπηρεσίες υγείας, και βέβαια ο πολιτισμός που σφραγίζει την ιδιαιτερότητα και τη διαφορετικότητα κάθε κοινωνίας, αποτελούν μείζονος σημασίας παράγοντες που επιδρούν στην υγεία.
Οι ανισότητες στην υγεία οι οποίες δυστυχώς ακολουθούν την άνιση κατανομή του πλούτου, της δύναμης και της ανάπτυξης των κοινωνιών, υποδηλώνονται ως οι σχετικές διαφορές ή αποκλίσεις που προκύπτουν από τη σύγκριση των δεικτών υγείας, οι οποίοι χρησιμοποιούνται για τη μέτρηση και την αξιολόγηση του επιπέδου υγείας του πληθυσμού. Η μία διάσταση περιλαμβάνει τους δείκτες εκείνους (θετικούς ή αρνητικούς) που περιγράφουν τις διαφορές στο επίπεδο υγείας, όπως δείκτες παιδικής θνησιμότητας, προσδόκιμο επιβίωσης κτλ., ενώ η δεύτερη διάσταση σχετίζεται με δείκτες που περιγράφουν τους διατιθέμενους πόρους και το επίπεδο των υπηρεσιών υγείας, όπως για παράδειγμα αριθμός γιατρών ή κλινών ανά κατοίκους κτλ.
Παράγοντες που συντελούν στις ανισότητες
Η υγεία του πληθυσμού μιας χώρας, δηλαδή το μέτρο της νοσηρότητας και της θνησιμότητας εκφρασμένο με τους αντίστοιχους δείκτες, συσχετίζεται με τον βαθμό ανάπτυξης αυτής της χώρας. Από την άλλη πλευρά, ο βαθμός ανάπτυξης μιας χώρας προσδιορίζει σε μεγάλο βαθμό το επίπεδο της προσφοράς των υπηρεσιών υγείας, το οποίο με τη σειρά του συμβάλει στη γενική βελτίωση του επιπέδου υγείας και της ποιότητας ζωής του πληθυσμού.
Εκτός από την επιδημιολογική εικόνα του πληθυσμού, ενδιαφέρον παρουσιάζει και το ζήτημα της γεωγραφικής κατανομής των οικονομικών ( δημόσιες, ιδιωτικές δαπάνες υγείας), υλικών και ανθρώπινων υγειονομικών πόρων (αριθμός υγειονομικού προσωπικού, νοσοκομειακών κλινών ανά 100.000 κατοίκους) που σχετίζονται με την επάρκεια και την κάλυψη των αναγκών υγείας του πληθυσμού από τις διαθέσιμες φροντίδες, και είναι αποτέλεσμα επίδρασης των οικονομικών, πολιτικών και κοινωνικών συνθηκών που επικρατούν σε κάθε χώρα.
Ένας ακόμη δραστικός παράγοντας του επιπέδου υγείας είναι η ύπαρξη εθνικών συστημάτων υγείας, καθώς εξασφαλίζουν καλύτερη πρόσβαση στη φροντίδα και ελευθερία επιλογής. Έτσι καλύτερους δείκτες εμφανίζουν χώρες με ανεπτυγμένο ΕΣΥ (Αυστραλία, Καναδάς, Β. Ευρώπη), από ότι αυτές που εφαρμόζουν την πλήρη ιδιωτικοποίηση (ΗΠΑ)
Η φτώχεια απειλή για την υγεία
Η φτώχια αποτελεί τη μεγαλύτερη απειλή για την υγεία. Κάθε χρόνο 30 εκατομμύρια άνθρωποι πεθαίνουν από την πείνα. 10,6 εκατομμύρια παιδιά πεθαίνουν
πριν συμπληρώσουν ηλικία 5 χρονών. Το 1 στα 2 παιδιά ζει στην φτώχεια. Περίπου ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι στον κόσμο δεν έχουν πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη, και η οικονομική επιβάρυνση για τις υπηρεσίες αυτές οδηγεί περίπου 100 εκατομμύρια ανθρώπους το χρόνο στη φτώχεια, σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ). Στις Η.Π.Α. το 1/6 του πληθυσμού ( 47 εκατομμύρια πολίτες) είναι ανασφάλιστοι και το 1/3 με ελάχιστη ή ανεπαρκή πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας. Στην ίδια χώρα 18.000 άνθρωποι πεθαίνουν το χρόνο λόγω έλλειψης στοιχειώδους ιατρικής φροντίδας, ενώ 1 εκατομμύριο οικογένειες χρεοκοπούν το χρόνο λόγω αδυναμίας να ανταποκριθούν στις ιατρικές τους δαπάνες. Η οικονομική κρίση έχει αφήσει ανεξίτηλη τη σφραγίδα της στην ευρωπαϊκή ήπειρο, με τον αριθμό των ανθρώπων που ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας να έχει φτάσει τα 80 εκατομμύρια (εκ των οποίων 19 εκατομμύρια παιδιά), ήτοι το 16% του συνολικού πληθυσμού των 500 εκατομμυρίων των κρατών-μελών της Ε.Ε. (Eurostat, 2008).
πριν συμπληρώσουν ηλικία 5 χρονών. Το 1 στα 2 παιδιά ζει στην φτώχεια. Περίπου ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι στον κόσμο δεν έχουν πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη, και η οικονομική επιβάρυνση για τις υπηρεσίες αυτές οδηγεί περίπου 100 εκατομμύρια ανθρώπους το χρόνο στη φτώχεια, σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ). Στις Η.Π.Α. το 1/6 του πληθυσμού ( 47 εκατομμύρια πολίτες) είναι ανασφάλιστοι και το 1/3 με ελάχιστη ή ανεπαρκή πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας. Στην ίδια χώρα 18.000 άνθρωποι πεθαίνουν το χρόνο λόγω έλλειψης στοιχειώδους ιατρικής φροντίδας, ενώ 1 εκατομμύριο οικογένειες χρεοκοπούν το χρόνο λόγω αδυναμίας να ανταποκριθούν στις ιατρικές τους δαπάνες. Η οικονομική κρίση έχει αφήσει ανεξίτηλη τη σφραγίδα της στην ευρωπαϊκή ήπειρο, με τον αριθμό των ανθρώπων που ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας να έχει φτάσει τα 80 εκατομμύρια (εκ των οποίων 19 εκατομμύρια παιδιά), ήτοι το 16% του συνολικού πληθυσμού των 500 εκατομμυρίων των κρατών-μελών της Ε.Ε. (Eurostat, 2008).
Ανισότητα στην πρόσβαση και χρησιμοποίηση των Υπηρεσιών Υγείας.
Οι τρεις απαραίτητες διαστάσεις της ισότητας στην υγεία κατά τον Whitehead (1990) είναι:
· Ίση πρόσβαση στη διαθέσιμη φροντίδα για ίδιες ανάγκες
· Ίση χρησιμοποίηση για ίσες ανάγκες
· Ίση ποιότητα στη φροντίδα για όλους
Η παραπάνω προσέγγιση που αποτελεί τις τρεις απαραίτητες διαστάσεις της ισότητας στην υγεία, καθορίζει τα κριτήρια και τα στοιχεία εκείνα τα οποία θα πρέπει κανείς να διακρίνει, ώστε να μπορεί να διαγνώσει τυχόν καταστάσεις ανισότητας, τόσο στην πρόσβαση, όσο και στη χρησιμοποίηση των Υπηρεσιών Υγείας. Ξεκινώντας από το πρώτο χαρακτηριστικό της ίσης πρόσβασης στη διαθέσιμη φροντίδα υγείας για τις ίδιες ανάγκες, θα πρέπει να τονιστεί πως αυτή αναφέρεται σε ίσα δικαιώματα στις διαθέσιμες υπηρεσίες οι οποίες όμως θα πρέπει να είναι πράγματι διαθέσιμες και κατανεμημένες σε κάθε δυνατό σημείο μιας χώρας. Επίσης η ισότητα στη χρήση των υπηρεσιών υγείας επιδέχεται δύο εννοιολογικούς προσδιορισμούς. Ο ένας έχει σχέση με την ίση μεταχείριση μεταξύ ίσων, αποκαλείται οριζόντια ισότητα και επιτυγχάνεται μόνο όταν οι χρήστες των υπηρεσιών υγείας είναι ίσοι. Ο δεύτερος αφορά την μη ίση μεταχείριση μη ίσων ατόμων, αποκαλείται κάθετη ισότητα και χαρακτηρίζεται από ανομοιογένεια αναγκών υγείας. Τέλος η έννοια της ποιότητας στην παροχή φροντίδας περικλείει στοιχεία όπως ίσες και δίκαιες ευκαιρίες σε κάθε κοινωνική ομάδα ή εισοδηματική τάξη.
Γεωγραφικές ανισότητες πρόσβασης
Διαφορές και ανισότητες στο επίπεδο υγείας καθώς και στο επίπεδο των αντίστοιχων υπηρεσιών ανιχνεύονται και μεταξύ των διαφόρων περιφερειών και χωρών, ενώ αποτελεί κοινή διαπίστωση πως οι κάτοικοι των πιο εύπορων και αναπτυγμένων περιοχών παρουσιάζουν καλύτερα επίπεδα υγείας.
Οι γεωγραφικές και περιφερειακές ανισότητες στην υγεία έχουν σχέση κυρίως με τη δυνατότητα πρόσβασης των ατόμων σε υπηρεσίες παροχής φροντίδας υγείας και αντικατοπτρίζουν προβλήματα τόσο σε θέματα προσφοράς (ελλιπή κρατική χρηματοδότηση και ανάπτυξη ολοκληρωμένων περιφερειακών μονάδων υγείας), όσο και σε θέματα κατανάλωσης (χιλιομετρική απόσταση αλλά και νοοτροπία των κατοίκων απομακρυσμένων, αγροτικών περιοχών).
Οι γεωγραφικές ιδιαιτερότητες της Ελλάδας αλλά και η ανισοκατανομή των πόρων μεταξύ του κέντρου και των περιφερειών έχουν συμβάλει στην άνιση κατανομή των φορέων υγείας, επιβαρύνοντας την προσβασιμότητα ενός μέρους του πληθυσμού, ιδιαίτερα εκείνων των αγροτικών περιοχών.
Στην Ελλάδα, από μελέτες έχουν διαπιστωθεί γεωγραφικές ανισότητες, με τη Θράκη και τη Μακεδονία να παρουσιάζουν υψηλότερους δείκτες γενικής θνησιμότητας. Ανισότητες διαπιστώνονται και όσον αφορά την κάλυψη των θέσεων ιατρικού προσωπικού των Κέντρων Υγείας του ΕΣΥ, όπου στην Αττική και την Κεντρική Μακεδονία το σχετικό ποσοστό αγγίζει το 74% και 71 % αντίστοιχα, ενώ στην Πελοπόννησο και τα Ιόνια Νησιά δεν υπερβαίνει το 31%. Παρατηρείται δηλαδή μια ανισοκατανομή στην παροχή ιατρικής περίθαλψης μεταξύ των κεντρικών και απομακρυσμένων, φτωχότερων περιοχών, ενώ η παροχή ιατρικής φροντίδας θα έπρεπε να εξαρτάται αποκλειστικά από τις ανάγκες υγείας του πληθυσμού.
Τα γεωγραφικά εμπόδια αξιολογούνται ως πολύ σημαντικά όταν οι υπηρεσίες υγείας δεν είναι ομοιόμορφα κατανεμημένες στην επικράτεια αλλά συγκεντρώνονται κυρίως σε αστικές και ανεπτυγμένες περιοχές. Το αγαθό της υγείας ανακατανέμεται με ποιοτικούς ή με ποσοτικούς όρους, συχνά αντίθετα με τις ανάγκες των ατόμων.
Γεωγραφική κατανομή των Θεραπευτηρίων στην χώρα μας
Πηγή: ΕΣΥΕ 2007
Ανισότητα στην Υγεία και Κοινωνική Αστάθεια
Οι ανισότητες στην υγεία, πιστεύεται πως είναι μια πιθανή αιτία κοινωνικής αναταραχής. Η ανισότητα στο επίπεδο υγείας ή στην πρόσβαση σε υγειονομικές υπηρεσίες, μπορεί σίγουρα να υποδαυλίσει την δυσαρέσκεια, την δυσφορία και την εχθρότητα που απειλεί την κοινωνική ηρεμία μέσα σε μια χώρα. Παρομοίως, οι διαφορές στην υγεία ανάμεσα στις διάφορες χώρες προκαλούν αστάθεια ανά τον κόσμο. Μη ευνοϊκές συνθήκες στην ανθρώπινη υγεία και στο περιβάλλον σε ορισμένες χώρες, θεωρούνται ως απειλή της ασφάλειας των πιο ευνοημένων.
Προτάσεις
Για τις αναπτυσσόμενες χώρες η οικονομική ανάπτυξη αποτελεί το μόνο δρόμο για τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και του επιπέδου υγείας, ενώ για τις αναπτυγμένες χώρες, η καταπολέμηση των ανισοτήτων στην υγεία δεν αποτελεί μόνο υπόθεση της βελτίωσης των μακροοικονομικών δεικτών ( π.χ. ΑΕΠ). Ζήτημα προβληματισμού αποτελεί ο εξορθολογισμός του συστήματος, ώστε να διασφαλίζεται η βιωσιμότητα και συνεπώς η συνεχής παροχή του αγαθού.
Σήμερα στην εποχή της «κρίσης του κράτους- πρόνοιας», με τις δημοσιοοικονομικές πιέσεις να οδηγούν σε μια πολιτική μείωσης των δαπανών υγείας, οι ανισότητες στην υγεία και οι παράγοντες που τις προκαλούν είναι δύσκολο να εξαλειφθούν. Αποτελεί αναγκαιότητα η χάραξη διεπιστημονικών πολιτικών για την επίτευξη της κοινωνικής συνοχής και ανάπτυξης των δομών του κοινωνικού κράτους, ώστε μακροπρόθεσμα να διασφαλιστεί η εξάλειψη του φαινομένου γιατί η υγεία δεν είναι πολυτέλεια, αλλά θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα.
*Διδάκτωρ Οικονομικών και Γεωγραφίας της Υγείας, MSc Διοίκηση Μονάδων Υγείας, Μηχανικός Νοσοκομείων.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου